شقاق مقعدی
شقاق مقعدی (فیشر): علل، علائم، تشخیص و روش‌های درمانی
شقاق مقعدی یا فیشر (Anal Fissure) یک مشکل شایع و دردناک است که به‌صورت یک زخم یا ترک کوچک در پوست حساس اطراف مقعد ظاهر می‌شود. این عارضه معمولاً به‌دنبال کشیدگی بیش از حد یا آسیب به این ناحیه ایجاد می‌شود و می‌تواند زندگی روزمره فرد را تحت تأثیر قرار دهد. در این مقاله به بررسی علل، انواع، علائم، روش‌های تشخیص و درمان‌های مؤثر برای شقاق مقعدی می‌پردازیم.
انواع شقاق مقعدی
شقاق مقعدی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود:
1. شقاق حاد
این نوع شقاق معمولاً جدید و سطحی است و در اثر عواملی مانند یبوست شدید یا دفع مدفوع سفت ایجاد می‌شود. علائم آن شامل درد تیز هنگام دفع و خونریزی خفیف است. خوشبختانه شقاق حاد در بیشتر موارد با درمان‌های ساده بهبود می‌یابد، از جمله:
نشستن در آب گرم (حمام سیتز) برای کاهش درد و التهاب
مصرف ملین‌ها یا افزایش فیبر غذایی برای نرم‌کردن مدفوع
استفاده از پمادهای موضعی مانند نیتروگلیسیرین یا کرم‌های بی‌حس کننده
2. شقاق مزمن
اگر شقاق بیش از 6هفته طول بکشد یا مکرراً عود کند، به‌عنوان شقاق مزمن شناخته می‌شود. این نوع شقاق عمیق‌تر است و ممکن است نیاز به درمان‌های تخصصی‌تر داشته باشد، از جمله:
پمادهای قوی‌تر مانند دیلتیازم یا نیتروگلیسیرین با غلظت بالاتر
تزریق بوتاکس برای کاهش اسپاسم عضلانی
فیزیوتراپی کف لگن برای بهبود عملکرد عضلات
جراحی (اسفنکتروتومی) در موارد مقاوم به درمان
علل ایجاد شقاق مقعدی
عوامل متعددی می‌توانند باعث ایجاد شقاق شوند، از جمله:
یبوست و مدفوع سفت (شایع‌ترین علت)
اسهال مزمن (تحریک مکرر ناحیه مقعد)
زور زدن شدید هنگام دفع
زایمان طبیعی (به‌ویژه در موارد سخت یا طولانی)
بیماری‌های التهابی روده مانند کرون یا کولیت اولسراتیو
کاهش جریان خون در ناحیه مقعد
رژیم غذایی کم‌فیبر و کم‌آبی بدن
استفاده از دستمال توالت زبر یا مواد شوینده تحریک‌کننده
علائم شایع شقاق مقعدی
درد شدید و سوزش هنگام دفع مدفوع که ممکن است تا ساعت‌ها ادامه یابد
خونریزی روشن (معمولاً به‌صورت رگه‌های خون روی مدفوع یا دستمال)
خارش و التهاب در ناحیه مقعد
اسپاسم عضلانی دردناک در اطراف مقعد
وجود ترک قابل مشاهده در معاینه
توده‌های کوچک پوستی (در موارد مزمن)
روش‌های تشخیص شقاق
پزشک معمولاً با بررسی علائم و معاینه فیزیکی می‌تواند شقاق را تشخیص دهد. در برخی موارد، روش‌های زیر نیز استفاده می‌شوند:
معاینه بصری (مشاهده ترک یا زخم)
معاینه انگشتی (در صورت نیاز و با احتیاط)
آندوسکوپی مقعد (آنوسکوپی) برای بررسی دقیق‌تر
کولونوسکوپی (در صورت شک به بیماری‌های دیگر مانند IBD)
درمان شقاق با فیزیوتراپی
فیزیوتراپی می‌تواند نقش مهمی در بهبود شقاق، به‌ویژه در موارد مزمن داشته باشد. برخی از روش‌های مؤثر عبارتند از:
1. تمرینات کف لگن (کگل)
تقویت عضلات لگن و کاهش اسپاسم
2. بیوفیدبک تراپی
آموزش کنترل بهتر عضلات اسفنکتر مقعد
3. الکتروتراپی (TENS)
کاهش درد و التهاب با تحریک الکتریکی
4. گرما و سرما درمانی
کمپرس گرم برای افزایش جریان خون
کمپرس سرد برای کاهش تورم
5. ماساژ و درمان دستی
ریلکسیشن عضلات کف لگن
6. آموزش تکنیک‌های دفع صحیح
جلوگیری از زور زدن و فشار بیش از حد
جلوگیری از شقاق مقعدی
مصرف فیبر کافی (میوه، سبزیجات، غلات کامل)
نوشیدن آب زیاد (حداقل 8لیوان در روز)
پرهیز از زور زدن هنگام دفع
اجتناب از نشستن طولانی‌مدت در توالت
استفاده از دستمال نرم و مرطوب پس از دفع
جمع‌بندی
شقاق مقعدی اگرچه دردناک است، اما در بیشتر موارد با تغییر سبک زندگی و درمان‌های ساده بهبود می‌یابد. در صورت مزمن شدن، روش‌هایی مانند فیزیوتراپی، تزریق بوتاکس یا جراحی می‌توانند مؤثر باشند. اگر علائم شدید یا مداوم دارید، حتماً به پزشک مراجعه کنید تا بهترین روش درمانی را دریافت نمایید.
با رعایت نکات پیشگیرانه و درمان به‌موقع، می‌توان از عوارض طولانی‌مدت شقاق جلوگیری کرد و کیفیت زندگی را بهبود بخشید.